“Ελέφαντας”, Κάρβερ

Κριτική. Τίτλος: Ελέφαντας / Συγγραφέας: Ρέιμοντ Κάρβερ / Έκδοση: Μεταίχμιο (Μετάφραση: Τρισεύγενη Παπαϊωάννου)

Ο Κάρβερ δε θέλει συστάσεις. Θεωρείται από τους κορυφαίους Αμερικανούς πεζογράφους, μετρ του short fiction. Διηγήματά του έχουν μεταφραστεί κατά καιρούς στα ελληνικά ενώ ο συλλεκτικός τόμος του έργου του που υπάρχει στα αγγλικά είναι πολύτιμος.

Ομολογώ ότι αν και έχω διαβάσει σχεδόν όλα τα πεζά του, υπήρχαν διηγήματα που δεν ήθελα να ξαναθυμηθώ: το να διαβάζω Κάρβερ είναι μερικές φορές επίπονη διαδικασία, γιατί αν και ο ίδιος αποφεύγει κάθε άμεση συναισθηματική επικοινωνία με τον αναγνώστη, η καθημερινή ιεροτελεστία των ηρώων του (βλ. ρεύμα βρώμικος ρεαλισμός), καθώς και η εστίαση στα πιο πιεστικά γεγονότα της ζωής, δεν είναι πάντα ευχάριστες, κι ας υπάρχει αρκετές φορές μια κάθαρση στο τέλος των ιστοριών. Δεν είναι το φως στο τέλος του τούνελ, αλλά είναι ένα κάποιο φως.

Για τον μη-μυημένο στο έργο του, ο Κάρβερ είναι από τους πιο «γήινους» Αμερικανούς συγγραφείς και με αυτό τον όρο εννοώ ότι καταπιάνεται με τα θεμελιώδη ανθρώπινα συναισθήματα, τα οποία όμως συνήθως παρατηρεί με έμμεσο τρόπο. Ο Κάρβερ έχει εμμονή με τις λεπτομέρειες της καθημερινότητας — είτε πρόκειται για τον διάλογο ενός ζευγαριού στο κρεβάτι, την προετοιμασία κάποιου γεύματος, τους τρόπους κοινωνικής συμπεριφοράς. Ωστόσο, αυτό δε σημαίνει ότι η γραφή του είναι και κουραστική. Αντιθέτως, ο Κάρβερ ακολουθεί την παραδοσιακή γραμμή της αμερικανικής λογοτεχνίας που θέλει τις προτάσεις κοφτές, σύντομες και απίστευτα απλοϊκές (μια παράδοση που βολεύει γι’ αυτό και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα σε μαθήματα δημιουργικής γραφής). Αυτό όμως δεν είναι κατακριτέο: αντιθέτως, ειδικά οι διάλογοι του συγγραφέα είναι ολοζώντανοι και αποτελούν και το μεγάλο ατού της πένας του Κάρβερ.

Μπορεί λοιπόν αυτή η εμμονή με τις καθημερινές συνήθειες εκ πρώτης όψεως να φαντάζει πεζή, όμως ακριβώς στις φαινομενικά κοινότοπες πτυχές αυτού που αποκαλούμε ρουτίνα, ο Κάρβερ βρίσκει και αναδεικνύει τις διακλαδώσεις του πολύπλοκου ανθρώπινου ψυχισμού. Ως αποτέλεσμα, οι ιστορίες του έχουν μια γλυκόπικρη αίσθηση (απ)αισιοδοξίας (αναλόγως με το εάν κάποιος βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο ή μισοάδειο) και διαποτίζονται από ένα νοσταλγικό άρωμα ημιαστικής ζωής. Μπορεί να μην υπάρχει η υπερβατικότητα ενός Ναμπόκοφ (αναφέρομαι στα διηγήματά του), αλλά παρόλα αυτά τα ανεπαίσθητα ψυχογραφήματα του Κάρβερ δικαίως έχουν καθιερωθεί ως σημαντική λογοτεχνία.

Η παρούσα συλλογή από τις εκδ. Μεταίχμιο προσφέρει κάποια από τα καλύτερα διηγήματα της πιο ώριμης περιόδου του συγγραφέα και είναι αυτο-συνιστώμενη.