Συγγραφέας: Κατερίνα Μαλακατέ
Τίτλος: Το Σχέδιο
Εκδότης: Εκδόσεις Μελάνι
Κάποιος αναγνώστης θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία το καλό βιβλίο είναι σαν να ψάχνεις ψύλλους στα άχυρα. Ένας τέτοιος ισχυρισμός όμως θα ήταν προσβλητικός για αρκετούς συγγραφείς και βιβλιόφιλους. Δεν έχει όμως να κάνει μόνο με την ποιότητα των βιβλίων που εκδίδονται κάθε χρόνο, αλλά κυρίως με την ποσότητα. Κακά τα ψέματα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση είμαστε ο λαός που διαβάζει λιγότερο και ο αριθμός των βιβλίων που εκδίδονται κάθε χρόνο είναι δυσανάλογος με τoν αριθμό αναγνωστών.
Oι Εκδόσεις Μελάνι ξεκίνησαν δυναμικά και πλέον είναι ένας από τους πιο αξιόλογους εκδοτικούς οίκους – θα έλεγε κανείς ότι πέτυχαν να έχουν μια ομάδα αρκετά ιδιαίτερων συγγραφέων, ο καθένας με τη δική του προσωπική φωνή και ιδιαίτερο στυλ. Δεν είναι έτσι όλοι οι εκδοτικοί θα μου πείτε; Σαφώς και όχι.
Aρκετά όμως με το εκδοτικό τοπίο στην Ελλάδα. Άλλωστε τα παραπάνω ειπώθηκαν έτσι ώστε να μπορέσω να ξεχωρίσω μέσα από την πληθώρα των λογοτεχνικών βιβλίων της τελευταίας τριετίας Το Σχέδιο της Κατερίνα Μαλακατέ. Δεν είναι το μόνο, αλλά σίγουρα ανήκει στα 5-6 που προσωπικά ξεχώρισα για την τόλμη του θέματος: ένα δυστοπικό μυθιστόρημα στα όρια της επιστημονικής φαντασίας, εντούτοις άκρως ρεαλιστικό και επίκαιρο. Τόλμημα, γιατί θέλει κότσια να καταπιαστεί κανείς με το συγκεκριμένο είδος, από τη στιγμή που αρκετοί εκδοτικοί οίκοι και ένα σοβαροφανές φιλαναγνωστικό ελληνικό κοινό, δεν μπαίνουν καν στη διαδικασία να ασχοληθούν με το συγκεκριμένο είδος — ένα είδος στο οποίο στο εξωτερικό έχουν διαπρέψει μερικοί από τους μεγαλύτερους συγγραφείς. Επιπλέον τόλμημα όταν είσαι η Κατερίνα Μαλακατέ, σε εμάς τους βιβλιόφιλους γνωστή από το πάντα ενημερωμένο μπλογκ κριτικής βιβλίων Διαβάζοντας και μία από τους δημιουργούς του πιο γνωστού, ίσως, βιβλιοφιλικού γκρουπ στην πλατφόρμα του Facebook. Ένα άτομο, συνεπώς, που γνωρίζει ότι γράφοντας ανοίγει την ψυχή της σε ένα ευρύ φάσμα αναγνωστών της όλα αυτά τα χρόνια.
οι προτάσεις σύντομες ακολουθούν μία αυστηρά λιτή μουσική δυσαρμονία εξαθλίωσης
Έχουμε λοιπόν τη δυστοπική πλοκή. Πρώτη δυσκολία που ωστόσο η Μαλακατέ άξια ξεπερνά, δημιουργώντας πρώτα απ’ όλα πιστευτούς χαρακτήρες. Οι προσωπικότητές τους είναι σχεδόν διαφανείς, η ρεαλιστικότητα της ύπαρξής τους σμιλεμένη από τις εκφράσεις τους, τις χαρακτηριστικές κινήσεις τους, την ξεχωριστή τους ομιλία. Ας πάρουμε τον Χάρη για παράδειγμα, τον πρωταγωνιστή του βιβλίου. Ολιγομίλητος, συχνά «βαρύς», αλλά με κοφτερό λόγο και διανοούμενη σκέψη. Αυτός ο Χάρης που αρχικά φαντάζει βίαια απόμακρος, καταλήγει να είναι το άλτερ έγκο του σκεπτόμενου Έλληνα που βιώνει τη σχεδόν μεταφυσική αυτή κρίση στο Σχέδιο.
Το να γράψεις ένα δυστοπικό μυθιστόρημα αποφεύγοντας το δράμα και τη μεγαλομανία είναι δύσκολο κατόρθωμα. Η Κατερίνα Μαλακατέ με ευκολία υπερπηδά αυτό το εμπόδιο και μπαίνει στην ουσία, χωρίς φανφάρες και δαιδαλώδεις διαδρομές. Μυθοπλασία έξυπνη, με αρκετή φαντασία και άκρως επίκαιρη και το πιο σημαντικό: από μία συγγραφέα που ξέρει καλά που βαδίζει και δεν διστάζει.Ακούγεται μπερδεμένο; Κι όμως, δεν είναι. Αντιθέτως, Το Σχέδιο της Μαλακατέ είναι από τα πιο ξεκάθαρα δομημένα, ακριβή στην έκφραση και στο λεξιλόγιο μυθιστορήματα του είδους. Γραφή τόσο απέριττη που κατορθώνει να απογυμνώσει ακόμα περισσότερο τα συναισθήματα των χαρακτήρων που σαν ζωντανοί νεκροί προσπαθούν να λύσουν το μυστήριο μιας μετα-αποκαλυπτικής πραγματικότητας. Η επιβίωση περιγράφεται ωμά και χωρίς υπερβολές, οι προτάσεις σύντομες ακολουθούν μία αυστηρά λιτή μουσική δυσαρμονία εξαθλίωσης και αυτό για μένα είναι και το μεγάλο ατού του μυθιστορήματος.
Όσον αφορά τους υπόλοιπους χαρακτήρες, όλοι μαζί φτιάχνουν το σύνολο ενός πλασματικού κόσμου, ενός μετα-αρμαγεδδών τοπίου και ίσως μάλιστα να ήταν λάθος να μιλήσουμε για σύνολο: γιατι ναι μεν από τη μία υπάρχουν οι βασικοί χαρακτήρες και από την άλλη ο ελληνικός λαός, αλλά στο τέλος και οι δύο μοιάζουν περισσότερο με πιόνια ή μαριονέτες, τα νήματα των οποίων κινούν δυνάμεις πέρα από τη σύλληψή τους, ιδεολογίες και μάστιγες που παραδόξως είναι αποτέλεσμα συλλογικών αποφάσεων.
ΥΓ. Διαβάζω το εξής που έγραψε η ίδια η συγγραφέας στον ιστότοπο της ΕΡΤ: «Τα βιβλία των άλλων βρίσκουν τρόπους και παρεισφρέουν στα δικά μου, οι λογοτεχνικές αναφορές είναι πολλές. Δεν θα τις βρείτε στις υποσημειώσεις, ο καθένας ας ανακαλύψει τις δικές του.» Πόσο σωστό, κατά την άποψη μου, να αποφύγει τον διδακτισμό που συχνά συναντάμε στη σύγχρονη λογοτεχνία της χώρας μας (γλωσσάρια, σημειώσεις, στομφώδεις παραπομπές). Ο μυημένος αναγνώστης, άλλωστε, δεν χρειάζεται εγχειρίδια τέτοιου τύπου για να εντυπωσιαστεί.
