Τίτλος: La Pianiste (Η Δασκάλα του Πιάνου)
Σκηνοθέτης: Michael Haneke
Παραγωγή: 2001
Η Δασκάλα του Πιάνου του Γερμανού-Αυστριακού Haneke (σίγουρα ανάμεσα στους 5 σημαντικότερους σκηνοθέτες στον κόσμο αυτή την στιγμή), δεν είναι η πιο αντιπροσωπευτική ταινία του σκηνοθέτη και μάλλον, με αντικειμενικά κριτήρια, όχι και η καλύτερη του. Παραμένει ωστόσο ένα εξαιρετικό έργο Τέχνης.
Η ταινία βασίζεται στη νουβέλα της –πλέον νομπελίστριας– Elfriede Jelinek. Αν δεν έχετε διαβάσει ακόμα το βιβλίο το συστήνω ανεπιφύλακτα. Από τις πιο δυνατές και αρρωστημένες εμπειρίες και ευτυχώς η ταινία του Haneke κρατάει την ίδια ατμόσφαιρα. Η ταινία έχει πάρει αρκετά βραβεία. Τα πιο σημαντικά στο Φεστιβάλ Καννών το 1991, όπου κέρδισε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής, το βραβείο ανδρικής ερμηνείας για τον Benoît Magimel και το βραβείο γυναικείας ερμηνείας για την Isabelle Huppert.
Και σε αυτό το σημείο να τονίσω ότι η ερμηνεία της Huppert ως η νευρωτική, κρύα, γεμάτη σεξουαλικές εμμονές πιανίστρια, είναι χωρίς υπερβολή από τις καλύτερες γυναίκειες ερμηνείες – και όχι μόνο των τελευταίων χρόνων. Μαζί με αυτή της Holly Hunter στα Μαθήματα Πάνου είναι από τις δυνατότερες ερμηνείες που έχουμε δει.
Η ταινία έχει να κάνει με την Erika, μία δασκάλα του πιάνου στο Κονσερβατόριο της Βιέννης. Υπό την επίβλεψη μιας αυταρχικής μητέρας, με την οποία και συγκατοικεί, η Erika απαιτεί την τέλεια ερμηνεία από τους μαθητές της τη μέρα και το βράδυ ενδίδει στις σεξουαλικές φαντασιώσεις της, από το να επισκέπτεται sex shop μέχρι να παρακολουθεί ζευγάρια να ερωτοτροπούν. Η ταινία διαδραματίζεται στην Βιέννη, και είναι πράγματι γυρισμένη εκεί, αλλά στη γαλλική γλώσσα με Γάλλους ηθοποιούς. Ωστόσο η δεξιοτεχνική σκηνοθεσία του Haneke μαζί με τις εξαιρετικές ερμηνείες όλων των ηθοποιών (και όχι μόνο των πρωταγωνιστών) σε κάνουν να μην μπεις καν στη διαδικασία να σκεφτείς αυτή την λεπτομέρεια.
Στην ταινία η ηρωίδα Erika, δέχεται καθημερινά τις πιέσεις της αυταρχικής, κενής μητέρας της. Η τελευταία, με την σχολαστικότητα και την περιέργεια της δεν απέχει και πολύ από την ελληνίδα μητέρα που ωθεί συχνά τα παιδιά της σε ακραίες συμπεριφορές. Αναφέρομαι στα κόμπλεξ αλλά και τις ανασφάλειες κάθε είδους που μπορεί κάποιος άθελά του να αποκτήσει, κάτω από την συνεχή κριτική μιας μητέρας που θέλει να φυλάει το παιδί της λες και της ανήκει ολοκληρωτικά. Η διαφορά είναι ότι η πρωταγωνίστρια δεν δέχεται παθητικά αυτή τη συμπεριφορά της μητέρας –όπως η πλειοψηφία της ελληνικής νεολαίας- αλλά αντιστέκεται.
Η Erika λοιπόν αντιδρά. Δεν διστάζει να χτυπήσει την μητέρα της και να της τραβήξει τα μαλλιά αφαιρώντας ολόκληρες τούφες όπως παραπονιέται η ίδια η μητέρα. Αργότερα, μετά από μία έξαρση πάθους, η ίδια η Erika θα ορμήσει στην μητέρα της -καθώς μοιράζονται το ίδιο κρεβάτι- και θα την φιλήσει παθιασμένα (ή απεγνωσμένα) στο στόμα, διεκδικώντας την σεξουαλικά.
Και να τονίσω, σε αυτό το σημείο, ένα σημαντικό στοιχείο στη σκηνοθεσία που διαφοροποιεί αυτή την ταινία από τις υπόλοιπες του Haneke: η χρήση της μουσικής. Ο ίδιος ο Haneke έχει πει ότι δεν θέλει να χρησιμοποιεί μουσική στις ταινίες, επειδή πιστεύει ότι προδιαθέτουν και υποκινούν συναισθηματικά τον θεατή. Και το τηρεί. Όμως μία ταινία με θέμα τη μουσική θα ήταν αδύνατη χωρίς αυτήν. Ακούμε λοιπόν καθαρά κλασική μουσική. Μάλιστα ο Haneke επιλέγει πολύ προσεκτικά και η μουσική ακούγεται σε κρίσιμα σημεία που τονίζουν την συναισθηματική (φαινομενικά) απάθεια της Erika. Σκόπιμα, επίσης, διαλέγει πολύ συναισθηματικά κομμάτια. Η δεύτερη κίνηση από την Σονάτα νο. 20 του Schubert είναι από τις πιο σπαρακτικές στιγμές του συνθέτη. Το ίδιο ισχύει και για το 1ο Σεξτέτο του Brahms με την τόσο φορτισμένη αργή κίνηση. Το τελευταίο κομμάτι ακούγεται live σε μία πανέξυπνη σκηνή –από αυτές που μόνο ο Haneke καταφέρνει στο σύγχρονο κινηματογράφο- με τον Walter να κάθεται πίσω από την Erika κατά τη διάρκεια ενός κονσέρτου και να την παρακολουθεί. Η Erika έχει πλήρη επίγνωση του τι συμβαίνει, ενώ ταυτόχρονα ο Walter φλερτάρει με δύο κορίτσια που κάθονται πίσω από αυτόν. Είναι ένα ερωτικό παιχνίδι που συνοψίζει την ανθρώπινη ερωτική προσέγγιση και το παιχνίδι του φλερτ.
Η σκηνοθεσία του Haneke έχει την ακρίβεια χειρουργικού νυστεριού – σήμα κατατεθέν του σκηνοθέτη. Δεν διστάζει να δείξει το ωμό σεξ και την κακοποίηση χωρίς λογοκρισία. Κάτι τέτοιο άλλωστε θα ήταν υποκρισία, δεδομένου το θέμα της ταινίας, και την ρεαλιστική προσέγγιση του σκηνοθέτη.
Ο σκηνοθέτης Michael HanekeΠολλοί λένε ότι δεν μπορούν να ταυτιστούν με την ηρωίδα, ούτε με το θέμα της ταινίας (κάτι παρόμοιο είχα ακούσει και για το πολύ καλό Crash του Cronenberg). Μου κάνει τρομερή εντύπωση, κι αυτό γιατί έχω γνωρίσει πολλές Ερίκες. Και άτομα με τις πιο περίεργες σεξουαλικές εμμονές. Αλλά και αν κάποιος δεν έχει γνωρίσει τέτοια άτομα, υπάρχουν αμέτρητα παραδείγματα γύρω μας διαστροφικών ανθρώπων με κύρος και εξουσία, ή ανθρώπων που λειτουργούν κάτω από αυστηρή επίβλεψη ανώτερων και εκφράζουν ακραίες σεξουαλικές συμπεριφορές. Αν ήθελα να δώσω ένα πρόχειρο παράδειγμα, το μυαλό μου πάει αμέσως σε διάφορα σεξουαλικά σκάνδαλα που ακούμε συχνά από τον χώρο της εκκλησίας. Απλά ένα παράδειγμα θέλω να δώσω, χωρίς να σημαίνει ότι τα ξεχωρίζω.
Ο θεατής μπορεί εύκολα να κατηγορήσει την Erika ως ανώμαλη και σεξοδιαστροφική ή να την λυπηθεί. Κι όμως εγώ θα την υποστηρίξω, χωρίς να σημαίνει ότι συμφωνώ με τη συμπεριφορά της. Απλά δεν την κρίνω: σε κάποια στιγμή, η Erika ζητά από τον Walter να την χτυπήσει βίαια. «Η έντονη επιθυμία να με χτυπήσουν υπήρχε πάντα μέσα μου», τον εκλιπαρεί. Αυτός την κοιτάζει με ένα ύφος λύπης και αποδοκιμασίας. Του φαίνεται παράλογη αυτή η συμπεριφορά. Ο ίδιος θέλει την αγάπη της Erika. Ποιος από τους δύο όμως φέρεται παράλογα; Τι είναι αυτό που καθιστά φυσιολογικές τις σεξουαλικές ορμές του Walter και όχι τα βίτσια της Erika; Υπάρχει διαφορά και αν ναι ποια είναι τα όρια; «Άνοιξε το καλλιεργημένο στόμα σου και δικαιολόγησε αυτές τις μαλακίες!», θα απαντήσει ο Walter στην έκκληση της Erika για ξύλο. Ίσως αυτό που δεν συνειδητοποιεί ο ίδιος είναι ότι η κουλτούρα και ο κόσμος της διανόησης και της τέχνης δεν έχουν να κάνουν με το σεξ, αυτό το άγριο ένστικτο που δεν μας διαχωρίζει από τα ζώα. Ίσως λοιπόν και ο ίδιος να είναι από μόνος του παράλογος.
Στο τέλος η ταινία αφήνει τον θεατή με πολλά ερωτηματικά. Το ίδιο το τέλος απότομο, με μία coda που χτίζεται με χιτσκοκική ένταση – τυπικός Haneke σε όλο του μεγαλείο! Ίσως να εκνευρίσει κάποιους. Σίγουρα πάντως η ταινία –όπως όλες του σκηνοθέτη- θα ενοχλήσουν το κοινό. ο Haneke, ανήκει στους μεγάλους δημιουργούς που έχουν πει ξεκάθαρα σε συνεντεύξεις ότι ο κινηματογράφος δεν έχει σκοπό να διασκεδάσει το κοινό και να το κάνει να περάσει καλά. Γι αυτό υπάρχουν οι ανάλαφρες ταινίες και το Χόλιγουντ (επί το πλείστον). Το σινεμά του Haneke είναι πραγματική Τέχνη και σίγουρα ο ίδιος θα μείνει στην ιστορία του κινηματογράφου ως ένας από τους μεγαλύτερους δημιουργούς.
Προσωπική Αξιολόγηση: 8,5/10
Πρωτοδημοσιεύθηκε: 23/09/09
Ευχαριστούμε για την έξοχη παρουσίαση. Πρόκειται πραγματικά για μια από τις αγαπημένες ταινίες μου. Ίσως, όπως αναφέρεις κι εσύ, αυτή η κρίση μου να οφείλεται και σε λόγους προσωπικούς.
Η ερμηνεία της Huppert, ασύλληπτη!
Ωραίο κείμενο και συμφωνώ με τη γενικότερη θεώρηση σου επί του θέματος, παρόλα αυτά είναι η μόνη από τις ταινίες του Haneke, που εχω δει, η οποία δεν μου άρεσε ιδιαίτερα και δεν είμαι ο μόνος από ότι αντιλαμβάνομαι. Πράγματι είναι από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες των καιρών μας.
Παρεμπιπτόντως ενώ μου αρέσει πολύ και o Cronenberg το Crash δεν μου άρεσε αλλά δεν νομίζω ότι με διακατέχει πρόβλημα ταύτισης με τους ήρωες, καθώς από τη μία δεν το αναζητώ και από την άλλη μου αρέσει αυτή η αναζήτηση, από τους δημιουργούς, στο ακραίο της ανθρώπινης φύσης
Είναι η μοναδική ταινία του Χάνεκε που δεν κατάφερα ως τώρα να δω. Κρίνοντας πάντως από το funny games, το the time of the wolf και το cache, δεν θα μπορούσα να πω πως έχω και την καλύτερη άποψη. όπως και να χει όμως (η αλήθεια να λέγεται…) είναι καιινοτόμος και πρωτοπόρος…
@zamuc
Πράγματι δεν είστε ο μόνος. Φαίνεται ότι η ταινία προβληματίζει ακόμα και τους πιο hardcore fan του Haneke.
@Απόστολος Μακρίδης
Από τις ταινίες που αναφέρετε πρέπει να ομολογήσω ότι το Funny Games δεν μου αρέσει. Το Cache με ενοχλεί επειδή, όπως και στο Funny Games, ο σκηνοθέτης φαίνεται να προσπαθεί με πείσμα να παίξει με τον θεατή. Και αυτός ο δογματισμός του Haneke με ενοχλεί στις 2 αυτές ταινίες.
Προτείνω το Code Inconnu, που για μένα είναι το αριστούργημά του (όταν κυκλοφόρησε το Sight and Sound έκανε λόγο για μία από τις σημαντικότερες ταινίες του σύγχρονου ευρωπαικού κινηματογράφου).
Απλά υπέροχη ταινία σε όλα. Μπράβο που μας την θύμησες.
Νομίζω ότι η "Δασκάλα του πιάνου" είναι μία αρκετά ώριμη στιγμή του Χάνεκε.Χαίρομαι πάντως που βρήκα έναν…υποστηρικτή της Έρρικας,νόμιζα ότι ήμουν ο μόνος.Πιστεύω πως ο Άνθρωπος της ταινίας είναι αυτή.Αυτή υποφέρει,αυτή ασφυκτιά,αυτή αντιστέκεται,αυτή ψήνεται στο πύρινο καμίνι της ύπαρξης.
Η Ιζαμπέλ Ιπέρ συγκλονιστική και η χρήση της μουσικής ευφυέστατη!
Όσο για το τέλος,όχι απλώς δε με ξένισε,αλλά το βρήκα εκπληκτικό! Μετά τον σπαρακτικό αυτοτραυματισμό της Έρρικας και όταν έχουμε πλέον φτάσει στην κορύφωση του δράματος,ο σκηνοθέτης αποστασιοποιείται με ένα μακρινό,σταθερό πλάνο και το μόνο που βλέπουμε είναι ένα απρόσωπο,εμβληματικό της Βιέννης κτίριο και μια σιωπηλή φιγούρα να απομακρύνεται βιαστικά.Κι εκεί που κάποιος άλλος θα έκλεινε την ταινία αμέσως μόλις η Έρρικα βγαίνει από το κάδρο,ο Χάνεκε αφήνει μερικά δευτερόλεπτα,όπου η σιωπή γίνεται πιο βαθιά και πυκνή,έτσι καθώς τονίζεται από τους ήχους των διερχόμενων αυτοκινήτων.Άψογο!