«Μαύρη Τρύπα», Claire Denis

Κριτική ταινίας: «Μαύρη Τρύπα» (High Life) / Σκηνοθέτιδα: Claire Denis / Παραγωγή: 2018

Ξαφνικά όλοι έμαθαν την Claire Denis στην Ελλάδα. Έπρεπε να κάνει μία εμπορική ταινία (Η λιακάδα μέσα μου) και την παρούσα ταινία επιστημονικής φαντασίας για να τη γνωρίσει ο κόσμος και οι μπλόγκερς. Και είναι κακό αυτό, θα μου πείτε; Φυσικά και όχι, από τη στιγμή που η Μαύρη Τρύπα ίσως γίνει αφορμή ώστε οι νέοι κινηματογραφόφιλοι να ψάξουν και τα αριστουργήματά της όπως το Beau Travail και το 35 Shots of Rum.

Ας έρθουμε όμως στην τωρινή της δημιουργία, την οποία ομολογώ περίμενα με απίστευτη ανυπομονησία και για την οποία ενημερωνόμουν από ανταποκρίσεις σε κινηματογραφικά φεστιβάλ: η Claire Denis, μία σκηνοθέτιδα με τόσο προσωπικό στυλ και με αριστουργήματα στο ιστορικό της, σε sci-fi είδος και μάλιστα με αναφορές στον Ταρκόφσκι και σε συνεργασία με τον Olfur Eliasson, ακουγόταν σαν ένας εξωτικός αλλά ταυτόχρονα δελεαστικός συνδυασμός.

Η ταινία αφηγείται την αποστολή κάποιων φυλακισμένων στο διάστημα, οι οποίοι αποφάσισαν να ανταλλάξουν την ποινή τους για να εξερευνήσουν το πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί η ενέργεια των μαύρων τρυπών για τα οφέλη της ανθρωπότητας. Και η αρχή είναι άκρως εντυπωσιακή, με τον χαρακτηριστικό μινιμαλισμό της Claire Denis να μας δείχνει έναν καταπράσινο κήπο εντός του διαστημόπλοιου (όπου σε λίγο θα συνειδητοποιήσουμε ότι βρίσκεται ο πρωταγωνιστής με ένα μωρό), υπό την απογυμνωμένη μελωδία πνευστών οργάνων — ο ορισμός της μοναξιάς, ποιητικά δοσμένος σε φουτουριστικό υπόβαθρο.

Παρά τα εντυπωσιακά, όμως, πρώτα λεπτά, το συνολικό αποτέλεσμα δυστυχώς δεν είναι άξιο των προσδοκιών. Δεν θα σταθώ στο ελλειπτικό σενάριο και στο κατά πόσο θα μπορούσε να είναι ρεαλιστική μία τέτοια ιστορία, γιατί αυτό σίγουρα δεν είναι το ζητούμενο, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για μία σκηνοθέτιδα της οποίας οι ταινίες έχουν μία ιδιαίτερη αισθητική προσέγγιση.

Για μένα οι αδυναμίες της ταινίας είναι δύο: Πρώτον η εστίαση της πλοκής στη δράση. Ναι, αρκετές κριτικές αναφέρουν ότι η ταινία είναι αργή — κάτι με το οποίο διαφωνώ καθέτως και με κάνει να αναρωτιέμαι αν έχω δει την ίδια ταινία. Οι προηγούμενες δημιουργίες της Denis αποτελούσαν βαθιά ψυχογραφήματα μέσα από ένα στιλιστικό πρίσμα. Τους ήρωες τους βάραιναν υποσυνείδητοι φόβοι και επιθυμίες που εκδηλώνονταν σχεδόν ανεπαίσθητα: για την ακρίβεια φανερώνονταν μέσα από τη μαγνητική σχέση που είχαν με τους συμπρωταγωνιστές τους. Στη Μάυρη Τρύπα οι φόβοι, οι εμμονές και οι επιθυμίες υπάρχουν επιφανειακά αφού ανυπομονούν να εμφανιστούν μέσα από απότομα ξεσπάσματα δράσης, περιστατικά τα οποία συμβαίνουν το ένα μετά το άλλο στους χαρακτήρες με τόσο εμφανή (και απότομο) τρόπο, λες και τσεκάρουμε λίστα με τα δρώμενα που απαριθμεί η πλοκή.

Ο δεύτερος ενδοιασμός αφορά στην επιλογή του καστ. Σε συνέντευξή της, η ίδια η Claire Denis ομολόγησε ότι ως πρωταγωνιστή είχε υπολογίσει τον Philip Seymour Hoffman και ως πρωταγωνίστρια την Patricia Arquette. Δυστυχώς, όπως είναι γνωστό, ο πρώτος έφυγε ξαφνικά από τη ζωή, η δε Patricia Arquette είχε τηλεοπτικές υποχρεώσεις. Ευτυχώς τη θέση της πήρε η Juliette Binoche η οποία, αν και εκπληκτική στο ρόλο της, σε αφήνει με την αίσθηση ότι η σκηνοθέτιδα δεν εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο την ερμηνευτική γκάμα μιας ηθοποιού τέτοιου βεληνεκούς. Όσον αφορά στον αντρικό πρωταγωνιστικό ρόλο, δεν είμαι σίγουρος κατά πόσο ταιριάζει (εμφανισιακά, ηλικιακά) στον εδώ ατσαλάκωτο Pattinson: η ίδια η Claire Denis αποκάλυψε ότι αρχικά είχε ενδοιασμούς λόγω του ότι πρόκειται για έναν διάσημο και εμβληματικό ηθοποιό.

Υπάρχουν και άλλες μικρότερες προσωπικές ενστάσεις: π.χ. θα προτιμούσα πιο πολλές sci-fi αναφορές, λ.χ. σαν τη σκηνή όπου αναφέρεται ότι καθώς το διαστημόπλοιο προσεγγίζει κατά 99% την ταχύτητα του φωτός, ο ουρανός δίνει την εντύπωση ότι συγκλίνει και οι ίδιοι οι επιβάτες φαίνονται να απομακρύνονται από τον προορισμό τους αντί να τον πλησιάζουν. Επίσης, τείνω να πιστεύω ότι η ταινία θα λειτουργούσε καλύτερα σε άλλη γλώσσα πέρα από τα αγγλικά (γαλλικά, ρωσικά), από την άποψη ότι θα ταίριαζε καλύτερα με την εξωτικά απόκοσμη ατμόσφαιρα — και άλλωστε πιστεύω ότι μία auteur δεν χρειάζεται να συμβιβάζεται εμπορικά με mainstream κανόνες.

Όμως η Claire Denis είναι αυτή που είναι και η ταινία είναι αξιομνημόνευτη για πολλούς λόγους. Όσον αφορά τη δημιουργία μιας αποξενωτικής ατμόσφαιρας, το καταφέρνει και σε αυτό παίρνει άριστα. Η επιλογή της Denis να δημιουργήσει ένα ρετρό σετ σκηνικών που κάλλιστα θα μπορούσε να ανήκει σε ταινία επιστημονικής φαντασίας από τα 70’s είναι μια πινελιά που προσθέτει στο διαχρονικό (για να μην πω πολύ-χρονικό) χαρακτήρα των δρώμενων (σε κάποια στιγμή μαθαίνουμε ότι ο χρόνος συστέλλεται για το πλήρωμα του διαστημόπλοιου και ότι πιθανόν τα παιδιά τους να έχουν ήδη πεθάνει). Η ίδια η ταινία, επίσης, δεν ακολουθεί μια χρονικά γραμμική αφήγηση. Και ο τρόπος που η Denis χρησιμοποιεί τον χρόνο εντός της πλοκής ενάντια στο χρόνο θέασης της ταινίας από εμάς, εντείνει την αίσθηση αποστασιοποίησης από καθετί γνώριμο.

Πριν υπερενθουσιαστούμε όμως, οφείλω να αναφέρω ότι η πλοκή παραμένει λίγο αφελής και η συναισθηματική ωριμότητα είναι σχεδόν ανύπαρκτη (αν και κάτι πάει να γίνει προς το τέλος). Είναι κρίμα γιατί με το συγκεκριμένο πρότζεκτ επιστημονικής φαντασίας, το οποίο λαμβάνει χώρα αποκλειστικά σε ένα διαστημόπλοιο, η Claire Denis είχε κάθε ευκαιρία να εστιάσει στην σπάνια αλληλεπίδραση που έχουν οι άνθρωποι στο διάστημα, αλλά ωστόσο προτίμησε να εστιάσει στη δράση. Ναι, κάποιες σκηνές θυμίζουν πράγματι το Solaris και το Stalker, όμως η ομοιότητα είναι απλώς επιφανειακή και η ταινία σίγουρα δε μπορεί να φτάσει στο επίπεδο των προαναφερθέντων (και ποια όμως μπορεί, θα μου πείτε) .

Νομίζω ότι όταν η Denis επιστρέψει στο γνώριμο, ανθρωποκεντρικό της στυλ, θα θυμόμαστε την Μαύρη Τρύπα ως ένα πείραμα στη φιλμογραφία της. Μπορεί να μην είναι απολύτως επιτυχημένο, δεν παύει όμως να διαποτίζεται στιλιστικά από την αισθητική μιας σημαντικής σύγχρονης σκηνοθέτιδας.

ΥΓ. Η μεγαλύτερη υπερβολή που έχω διαβάσει για την ταινία (σε ελληνικό και ξένο Τύπο) είναι ότι περιέχει μία σκηνή αυνανισμού που θα μείνει στην ιστορία του κινηματογράφου. Πρώτον, δε νομίζω ότι η σκηνή αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ως αυνανισμός, αλλά ως self-sex (αυτό-βοηθητικό σεξ ίσως;) Δεύτερον, μου φαίνεται αδιανόητο ότι δεν υπάρχουν παρόμοιες σκηνές σε άλλες ταινίες που να είναι πιο έντονες και, τρίτον, με ποια κριτήρια αλήθεια μπορείς να αξιολογήσεις το classic-status μιας τέτοιας σκηνής; Με τη γραφικότητά της; Το αν και πόσο σε ερεθίζει; Τη διάρκειά της;

Προσωπική αξιολόγηση: 4/11 (B-)

Εικόνα: Α24