Τίτλος: Dunkirk (Δουνκέρκη)
Σκηνοθέτης: Christopher Nolan
Παραγωγή: 2017
Σημείωση 1: Στην παρακάτω κριτική της Δουνκέρκης (Dunkirk) δεν θα δείτε χαρακτηρισμούς όπως τρανός σκηνοθέτης, μεγάλος συνθέτης, κτλ.
Σημείωση 2 – Συνοπτική ιστορική αναδρομή: περίπου 400 χιλ. Βρετανοί, Γάλλοι, Βέλγοι και Ολλανδοί στρατιώτες βρίσκονται εγκλωβισμένοι στη Δουνκέρκη. Στην ταινία παρακολουθούμε τα βρετανικά στρατεύματα που περιμένουν με ανυπομονησία τα πλοία των συμπατριωτών τους να τους σώσουν. Δεδομένου ότι οι Γερμανοί επιτίθενται συνεχώς (εναέρια με βόμβες, με τορπίλες στη θάλασσα και με πυρά στην ξηρά), καθώς επίσης επειδή η πρόσβαση είναι δυνατή μόνο από ένα σημείο, η διάσωσή τους κρίνεται σχεδόν απίθανη. Τέλος συνοπτικής αναδρομής.
Υπάρχει μία σκηνή στη νέα ταινία του Nolan όπου όλος ο θόρυβος του soundtrack σταματά και, χωρίς διακοπή, επιτέλους ακούγεται κάτι μελωδικό: το Nimrod από τα τις Παραλλαγές Enigma (σε διασκευή). Αυτή η μελωδία είναι τόσο σημαντική —μία ανάπαυλα— γιατί ως τότε κυριαρχεί στο soundtrack το ρυθμικό τικ-τακ του ρολογιού μπερδεμένο με ήχους synthesizer, απειλητικά έγχορδα και ανελέητα κρουστά. Αυτό που όμως δεν έχει συνειδητοποιήσει ο θεατής είναι ότι το θέμα του Nimrod εμπεριέχεται και στα μουσικά κομμάτια που έχουν προηγηθεί. Είναι όμως τόσο καλά συγκαλυμένο από τη σκοτεινότητα των μεταλλαγμένων ήχων που όταν πραγματοποιείται η επιστροφή του, προς το τέλος της ταινίας, το εφέ είναι αν μη τι άλλο αναζωογονητικό, αφού το γνωστό θέμα του Έλγκαρ επαναφέρει τον θεατή πίσω στον κόσμο μας: μπορεί τα πλάνα να είναι γεμάτα πλήθη, όμως η οικεία μελωδία είναι ό,τι πιο ανθρώπινο. Για λίγο το συνεχές τικ-τακ του ρολογιού σταματά και είναι ίσως η μόνη στιγμή για ενδοσκόπηση.
Μία κριτική που ξεκινά με εισαγωγή για το soundtrack; Ναι, γιατί η μουσική στις ταινίες του Νόλαν έχει κάτι παραπάνω από συνοδευτικό σκοπό (άλλωστε πολλές φορές ο σκηνοθέτης έχει «κατηγορηθεί» από κοινό και κριτικούς για την ένταση του ήχου στα soundtrack του). Και στη συγκεκριμένη ταινία η μουσική είναι τόσο σημαντική, αφού έχει σχεδόν πρωταγωνιστικό ρόλο. Οι άλλοι δύο συμπρωταγωνιστές της είναι ο χώρος (με τα τεράστια, larger-than-life πανοραμικά πλάνα γης, την απεραντοσύνη του ουρανού, τα βάθη της θάλασσας) και το πλήθος.
Δεν είναι μία πολεμική ταινία, αλλά ένα θρίλερ όπως λέει ο ίδιος ο σκηνοθέτης. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι είναι μία ταινία τρόμου αφού δείχνει την κόλαση όπου κυριαρχεί ο διαρκής αγώνας για επιβίωση ενάντια στο χρόνο. Οι χαρακτήρες κυριολεκτικά δεν προλαβαίνουν να πάρουν ανάσα από τους συνεχόμενους βομβαρδισμούς και ακόμα και οι λίγες στιγμές αναμονής για τα διασωστικά σκάφη είναι μία αναμέτρηση με την αβεβαιότητα του μέλλοντος.
Ο εχθρός δεν είναι οι Γερμανοί — δεν τους αντικρίζουμε ποτέ, δεν τους ακούμε καν να μιλάνε. Δεν υπάρχουν σβάστικες. Κι αυτό γιατί ο εχθρός δεν έχει εθνικότητα. Ο εχθρός είναι ο χρόνος-θάνατος. Και η αναμέτρηση με τον χρόνο η ανάγκη για επιβίωση, στη γη, στον αέρα, στο νερό.
Έξυπνα ο Νόλαν χωρίζει στα τρία παραπάνω στοιχεία τις τρεις παράλληλες ιστορίες, οι οποίες ωστόσο δεν τρέχουν πάντα συγχρονισμένα. Μία βδομάδα στη γη, μία μέρα στη θάλασσα και μία ώρα μόνο στον αέρα. Ο χρόνος τεθλασμένος και ωστόσο κυκλικός, όπου ο άνθρωπος δεν υπάρχει ως μοναδικότητα, αλλά ως σύνολο, ένα θήραμα βουτηγμένο σε άδυτα βάθη, που γνωρίζει μεν ότι βρίσκεται πιο κοντά στις όχθες του θανάτου, αλλά μάχεται παρόλα αυτά με νύχια και με δόντια μήπως συμβεί το θαύμα και επιβιώσει. Ο κόσμος στο Dunkirk τρέχει διαρκώς, υπάρχει μία διαρκής κίνηση. Κι αυτό γιατί η στασιμότητα και η αναμονή μπορούν να οδηγήσουν πιο γρήγορα στον θάνατο (σε μια σκηνή βλέπουμε έναν στρατιώτη που, πιθανώς μην αντέχοντας άλλο αυτή την αναμονή, τρέχει να βουτήξει στα μανιασμένα κύματα της θάλασσας).
Ο ανυποψίαστος θεατής που περιμένει να δει μία συμβατική ταινία με πρωταγωνιστές μεγάλους σταρ του Χόλιγουντ, δακρύβρεχτη μουσική, αδιάκοπο διάλογο, θα απογοητευθεί. Ούτε πρέπει να περιμένει επικές και ρεαλιστικές μάχες τύπου Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν (μάλιστα ο σκηνοθέτης τόνισε ότι η ταινία του δεν ήθελε να έχει την ίδια ένταση με την ταινία του Σπίλμπεργκ). Ο Νόλαν για πρώτη φορά παραμένει απίστευτα στωικός, σχεδόν συνεσταλμένος. Πρωτοεμφανιζόμενοι (σε μεγάλου μήκους ταινία) ηθοποιοί. Αντί για ατάκες και χολιγουντιανό διάλογο (που κακά τα ψέματα υπήρχε άφθονος στις προηγούμενές ταινίες του σκηνοθέτη), η σιωπή και τα βλέμματα. Και το κυριότερο: ο Νόλαν για πρώτη φορά γίνεται συναισθηματικός και φτάνει στην ουσία.
Αυτό το καταφέρνει εφαρμόζοντας νέα τεχνάσματα που έρχονται σε αντίθεση με την προηγούμενη δουλειά του. Εξαλείφει τους κεντρικούς χαρακτήρες (και τους διάσημους ηθοποιούς) και εστιάζει είτε στο πλήθος, είτε στην ανωνυμία του κάθε ατόμου, όπου όλοι φαίνονται ίδιοι — δείχνοντας την προτίμησή του για γενικά πλάνα και παραβλέποντας τα περισσότερα ονόματα. Δεν μπαίνει καν στον κόπο να μας εξηγήσει το ιστορικό αυτό γεγονός: δεν υπάρχει λόγος για εξιστόρηση, η πραγματικότητα είναι αυτό που συμβαίνει τώρα. Η ταινία ξεκινά από τη μέση, όπως και οι τρεις σχεδόν παράλληλες ιστορίες. Υπάρχει κι εδώ (όπως στις προηγούμενες ταινίες του) η κυκλικότητα του χρόνου, μόνο που πλέον δεν πρόκειται για τον αγώνα ενός ήρωα ενάντια στο χρόνο (άρα και στο θάνατο), αλλά για ένα ολόκληρο κομμάτι της ανθρωπότητας.
Και όταν η ανθρωπότητα νικά τον χρόνο μπαίνει στην αθανασία, σύμφωνα με το φινάλε.
Θα ήταν ανώφελο να γίνει αναφορά στις τεχνικές, αφού ο Νόλαν έχει αποδείξει ότι είναι άρτιος, από τεχνική άποψη, σκηνοθέτης. Γι’ αυτό και συχνά ο παραλληλισμός με τον Κιούμπρικ: τα δύο κοινά χαρακτηριστικά τους είναι η τεχνική αρτιότητα σε σημείο εμμονής και η έλλειψη συναισθήματος. Πιο συγκεκριμένα όμως, στη Δουνκέρκη ο Νόλαν χρησιμοποιεί επιπλέον κάμερες IMAX (με φιλμ 70mm) με αποτέλεσμα σε ορισμένες περιπτώσεις τόσο η λεπτομέρεια όσο και η κινηματογράφηση του απέραντου τοπίου να είναι εντυπωσιακή.
Η πλειοψηφία του ξένου Τύπου κάνει λόγο για την καλύτερη ταινία του σκηνοθέτη. Έχοντας βρει τις προηγούμενες του δουλειές από μέτριες ως καλές, θα συμφωνήσω. Με τη Δουνκέρκη ο Νόλαν δεν χρειάζεται πλέον να αποδείξει ότι είναι ολοκληρωμένος σκηνοθέτης. Κατάφερε να βρει το συστατικό που έλειπε από τις προηγούμενες του δημιουργίες, το συναίσθημα, το οποίο μας το προσφέρει εδώ όχι με τρόπο μελοδραματικό, αλλά με βιρτουόζικη εγκράτεια, ένα απίστευτα δύσκολο κατόρθωμα για μία ταινία που έστω και τυπικά κατατάσσεται στο είδος της πολεμικής ταινίας. Στα τελευταία λεπτά ειδικά, ο Νόλαν σχεδόν «μεταμορφώνεται» σε Μάλικ, γίνεται ένα ποιητής του κινηματογράφου, και μέχρι και το χαρακτηριστικό voice-over του τελευταίου βρίσκεται εκεί (σε τέτοιο βαθμό που αν κάποιος μου έδειχνε το τελευταίο μέρος της ταινίας χωρίς να μου πει το όνομα του σκηνοθέτη, θα νόμιζα ότι πράγματι βλέπω ταινία του Μάλικ).
Οπότε συμπεραίνοντας: Ως τώρα o Νόλαν ήταν ένας τεχνικά δεξιοτέχνης σκηνοθέτης. Όμως αν και οι επόμενες ταινίες του έχουν την ωριμότητα του Dunkirk, τότε ίσως να μπει στο πάνθεον των σημαντικών σκηνοθετών της εποχής μας.
Εξαιρετικό.
Προσωπική Αξιολόγηση: 6,5/10
ΥΓ. Και λίγα λόγια για το soundtrack (αφού σε μεγάλο βαθμό η ιστοσελίδα αυτή καλύπτει άρθρα και κριτικές κλασικής μουσικής).
Ο Νόλαν έχει δηλώσει ότι κάποια στιγμή αποφάσισε να ηχογραφήσει το επίμονο τικ-τακ του ρολογιού του. Αυτή την ηχογράφηση έπαιξε στον συνθέτη Hans Zimmer και με αυτό το έναυσμα ξεκίνησε ο τελευταίος να συνθέτει τη μουσική της ταινίας.
To soundtrack λοιπόν έχει ως βάση το αδιάκοπο τικ-τακ ενώ μασκαρεμένη ακούγεται στα διάφορα κομμάτια του soundtrack, η διάσημη —και για τους Βρετανούς, πατριωτική— παραλλαγή Nimrod από το έργο Παραλλαγές Enigma του Έλγκαρ.
Αν και τα παρακάτω είναι γνωστά, τα αναφέρω συνοπτικά: Ο Έλγκαρ ολοκλήρωσε τις Παραλλαγές Enigma to 1899 — ένα θέμα με 14 παραλλαγές στο σύνολο. Κάθε παραλλαγή περιγράφει έναν φίλο του συνθέτη και συνήθως χαρακτηρίζεται από τα αρχικά του ατόμου που περιγράφει. Όσον αφορά το Nimrod, το οποίο χρησιμοποιείται στην ταινία, πρόκειται για την 9η παραλλαγή που αποδόθηκε από τον Έλγκαρ στον Γερμανό φίλο του August Jaeger (το όνομα Nimrod καθαυτό προέρχεται από την Καινή Διαθήκη και αναφέρεται στον «κυνηγό» του Κυρίου).
Αξιοσημείωτο πάντως είναι ότι κατά την διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, οι Γερμανοί είχαν κατασκευάσει μία συσκευή για να κωδικοποιούν τα μηνύματά τους. Το όνομα της συσκευής ήταν Enigma, όνομα εμπνευσμένο από το ομώνυμο έργο του Έλγκαρ.
Τέλος, για την διασκευή του Nimrod στο Soundtrack της ταινίας ο Hans Zimmer συνεργάστηκε με τον Benjamin Wallfisch. Ο τίτλος του κομματιού στο soundtrack είναι Παραλλαγή 15 (προφανώς αναφερόμενος στις 14 πρωτότυπες παραλλαγές του Έλγκαρ).
