Τίτλος: Ordet (Ο Λόγος)
Σκηνοθέτης: Carl Theodor Dreyer
Παραγωγή: 1955
Το να παρακολουθείς το Ordet είναι σαν να ακούς τις Παραλλαγές Goldberg του Μπαχ: μια καθαρτική εμπειρία. Όταν η αρχική άρια επιστρέφει στο τέλος, ξέρεις πώς είναι να νιώθεις ότι ωρίμασες μέσα σε λίγα μόνο λεπτά. Αλήθειες που ήταν καλά φυλαγμένες έχουν γίνει κατά κάποιον τρόπο ορατές.
«Πατέρα, ο Γιοχάνες είναι έξω στους αμμόλοφους ξανά». Με αυτές τις φράσεις ξεκινά η ταινία του Dreyer. Σύντομα βλέπουμε τον Γιοχάνες πάνω σε έναν λόφο, το βλέμμα καρφωμένο, υπνωτισμένο θα έλεγες, ευθεία μπροστά, το χέρι παρατεταμένο σαν να απευθύνεται σε πλήθος:
«Αλίμονο σε σας, υποκριτές…Και σε σένα… και σε σένα…Αλίμονο σε σας, για την απιστία σας…Αλίμονο σε σας γιατί δεν πιστεύετε σε μένα…τον Αναστημένο Χριστό…που έρχεται από Αυτόν…που δημιούργησε…τον Ουρανό και τη Γη…Αλήθεια σας λέγω…Η Μέρα της Κρίσης πλησιάζει…Ο θεός με κάλεσε…για να είμαι ο Προφήτης Του πριν τον Ερχομό του….Αλίμονο σ’ όσους πιστεύουν λίγο…γιατί μόνο εκείνοι που πιστεύουν…θα εισέλθουν στη Βασιλεία των Ουρανών.»
Να λοιπόν ο Γιοχάνες. Και ο δικός Του Λόγος. Ως συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις ο Γιοχάνες παρερμηνεύεται από το περιβάλλον του ως παράφρων – άλλη μια περίπτωση ενός Holy Fool (μια προσωπικότητα που έχει άλλωστε εμπνεύσει πολλά έργα σε όλες τις μορφές τέχνης).
Η κάμερα του Dreyer ακολουθεί γεωμετρικές λήψεις και καδραρίσματα, συνήθως σε διαρκή και αργή κίνηση, πολλές φορές περιτριγυρίζοντας τους ήρωές της. Το παράδοξο με τον Dreyer είναι ότι καταφέρνει να μας αποκαλύψει το μεταφυσικό, μέσα από ένα νέο είδος ρεαλιστικής αφήγησης, έναν υπνωτικό ρεαλισμό όπως θα τον χαρακτήριζα (άλλοι πάλι κάνουν λόγο για μπρεχτική αποστασιοποίηση). Από τη μία θα έλεγε κάποιος ότι όλη η ταινία είναι γυρισμένη σαν να επρόκειτο για ένα μακρινό όνειρο: ο φωτισμός είναι αφύσικος αλλά ταυτόχρονα φαντάζει τόσο φυσικός (ή το αντίστροφο), οι αμέτρητες παύσεις σε ό,τι λέγεται προσδίδουν μια ένταση στο λόγο από τη μια, από την άλλη επαναφέρουν στο νου την ατμόσφαιρα ονείρου, ενώ οι αυστηρά γεωμετρικές λήψεις και η εστίαση στις εκφράσεις των προσώπων παραπέμπουν σε άκρως ρεαλιστική καταγραφή των δρώμενων. Αυτές οι αντιφάσεις φαίνονται να συνυπάρχουν τόσο αρμονικά, όσο η σκηνοθετική τεχνική υφαίνει αργά, υπόκωφα και με έναν μυστηριώδη τρόπο το καλλιτεχνικό νήμα-υπόβαθρο της ταινίας. Όλα αυτά ίσως να συμβαίνουν επειδή ακόμα και από το ξεκίνημα της ταινίας δεν γίνεται διαχωρισμός ανάμεσα στο τι είναι ικανό να συμβεί και τι όχι: όλα ακολουθούν την πορεία της μεγαλύτερης, πιο ύψιστης και δυνατής δύναμης της Αγάπης. Κι αυτό άλλωστε αποτελεί από μόνο του μια μορφή υπέρβασης.
Αυτή η υπέρβαση είναι διάχυτη από την αρχή της ταινίας μέχρι το μοναδικό, στην ιστορία του κινηματογράφου, φινάλε. Η ταινία δεν είναι η απλή καταγραφή μιας ιστορίας, ούτε μια θρησκευτική παραλογή. Είναι το Θαύμα το ίδιο της πίστης, το Θαύμα της ανιδιοτελούς αγάπης. Η αγάπη η ίδια, θα μπορούσε να πει κανείς χωρίς υπερβολή.
Για τέτοιες ταινίες δεν μπορείς και δεν πρέπει να λες πολλά. Ακόμα και ο χαρακτηρισμός «αριστούργημα» την προσβάλλει, υποβαθμίζοντας την αξία της. Συνεπώς, τελειώνω με τον διάλογο μεταξύ του Γιόχανες και του νέου πάστορα, την στιγμή που πρωτογνωρίζονται:
– Είμαι ο νέος πάστορας, το όνομά μου είναι…
-Το δικό μου όνομα είναι Ιησούς από τη Ναζαρέτ.
-Πώς μπορείς να το αποδείξεις;
-Εσύ, άνθρωπος της πίστης, όμως τη στερείσαι! Οι άνθρωποι πιστεύουν στο νεκρό Χριστό…αλλά όχι στο ζωντανό. Πιστεύουν σε θαύματα παλιά έως και δύο χιλιάδες χρόνια…αλλά δεν πιστεύουν σήμερα σε μένα. Έχω έρθει ξανά μάρτυρας για τον πατέρα μου στον ουρανό…και να για κάνω θαύματα. Δεν συμβαίνουν πια θαύματα. Έτσι μιλάει…η εκκλησία μου πάνω στη γη. Η εκκλησία που με πρόδωσε…με δολοφόνησε στο όνομά μου. Εδώ στέκομαι, και ξανά με εξοβελίζετε. Αλλά αν με καρφώσετε στο σταυρό για δεύτερη φορά…αλίμονο σε σας!
Προσωπική Αξιολόγηση: 10/10
Πρωτοδημοσιεύθηκε: 06/01/12
Καλησπέρα και καλή χρονιά.
Σπουδαία ταινία ενός τεράστιου δημιουργού. Παραδόξως (λέω παραδόξως γιατί τις περισσότερες φορές δεν βρισκόμαστε τόσο κοντά) δεν θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε περισσότερο. Έχω γραψει την αποψή μου για την ταινία εδώ:
http://cogito-ergo-film.blogspot.com/search/label/Carl%20Theodor%20Dreyer
και η ταύτισή μας είναι τεράστια! Τον υπνωτικό ρεαλισμό θα τον έλεγα μεταφυσικο ρεαλισμο αφού, όπως γράφεις αποκαλύπτει το μεταφυσικο (και ό χι το υπνωτικό ή υπνωτιστικό). η μπρεχτική αποστασιοποίηση είναι μεταφορα απο το θεατρο στη cinema, αλλα επ' ουδενί δεν αρκεί για να φανερώσει οτιδήποτε. Θυμήσου και τον μαγικό ρεαλισμό του Rene Magritte, στη ζωγραφική 🙂
Ακρως ρεαλιστική καταγραφή δεν υπαρχει, αφού όπως γραφεις κι εσυ, το ρεαλιστικό υπονομεύεται συνεχώς από κάτι μεταφυσικό. Οπότε δεν μπορούμε να μιλήσουμε και για αντιφάσεις.
Αυτό που λες ότι αποτελεί από μονο του μια μορφή υπέρβασης είναι η Αγάπη, ή ο τρόπος που κινηματογραφεί ο Dreyer;
Το φινάλε γιατί (ή ως προς τί) το χαρακτηρίζεις μοναδικό στην ιστορία του κινηματογράφου;
Για τέτοιες ταινίες αξίζει να λες πολλά, περισσότερα απ 'ο,τι γία άλλες λιγότερο σπουδαίες. Δεν πιστέυω ότι προσβάλλει κανείς τίποτα μιλώντας γι αυτο, ή ότι υποβαθμίζει την αξια του. Ισως ακριβώς για να δείξεις και στους άλλους της αξία της πρεπει να μιλήσεις γι αυτήν την ταινία.
Δημιουργική χρονιά, με υγεία και καλές προβολές!
Είχα διαβάσει την δική σου παρουσίαση και τις σκέψεις σου για την ταινία πριν γράψω την ανάρτηση – να ξέρεις γενικά ότι παρακολουθώ το ιστολόγιό σου τακτικά. Δεν αφήνω σχόλιο συχνά επειδή προσεγγίζουμε τις ταινίες με διαφορετικό τρόπο (θα είχε ενδιαφέρον κάποια στιγμή να ανταλλάξουμε απόψεις γι΄αυτό το θέμα).
Όσον αφορά την υπέρβαση: αναφέρομαι στον τροπο με τον οποίο ο Dreyer σκηνοθετικά προσεγγίζει το θέμα της αγάπης, δηλαδή στον συνδυασμός τεχνικών και καλλιτεχνικών μέσων με τον οποίο εμηνεύει ένα τόσο δύσκολο θέμα.
Για το φινάλε: διαβάζοντας το σχόλιό σου σκέφτηκα μήπως ήμουν υπερβολικός που το χαρακτήρισα μοναδικό. Μετά όμως σκέφτηκα, ποια άλλη ταινία τολμά να δείξει με τόσο άμεσο τρόπο κάτι τόσο ακράιο, λες και πρόκειται για ένα καθημερινό φαινόμενο; Κι έπειτα είναι και το όλο στήσιμο της σκηνής: ο φωτισμός, το καδράρισμα, αυτές οι εκφράσεις…
Εξακολουθώ να πιστεύω ότι τις πολύ καλές ταινίες τέτοιου επιπέδου δεν πρέπει να τις υπεραναλύουμε, ούτε καν να τις αναλύουμε.Γενικά για τα μεγάλα αριστούργηματα τα λόγια είναι περιττα, δεν μπορώ καν να μπω στη διαδικασία να πείσω καποιον ή να του εξηγήσω γιατί ένα έργο είναι σπουδαίο – αυτό μόνο με την εμπειρία και κάποια ωριμότητα μπορεί να γίνει αντιληπτό.